Kiedy trzeba nosić rękawiczki? Wskazówki WHO

Autor: lic. rat. med. Jerzy A. Kozłows­ki

Rękaw­icz­ki ochronne zapew­ni­a­ją bez­pieczeńst­wo pac­jen­tom i pra­cown­ikom sys­te­mu ochrony zdrowia. W Polsce zakaże­nia związane z opieką zdrowot­ną doty­czą nawet ok. 700 000 pac­jen­tów rocznie.[1] Zakaże­nia szpi­talne są dużym prob­le­mem zdrowia pub­licznego, a WHO sza­cu­je, że na świecie w skali roku ich lecze­nie pochła­nia nawet 80 mil­iardów dolarów.[1] Nic więc dzi­wnego, że duży nacisk kładzie się na poprawę jakoś­ci sys­temów kon­troli zakażeń i potrze­bę stosowa­nia środ­ków ochrony oso­bis­tej.

Nie takie jasne zasady zakładania rękawiczek jednorazowych

W teorii kwes­t­ia tego, kiedy zakładamy rękaw­icz­ki jed­no­ra­zowe, jest intu­icyj­na i każdy pra­cown­ik sys­te­mu ochrony zdrowia nie powinien mieć prob­le­mu z odpowiedz­ią na to pytanie – w prak­tyce sytu­ac­ja wcale nie jest oczy­wista. Między inny­mi dlat­ego WHO opra­cow­ało schemat, nazwany „piramidą poma­ga­jącą pode­j­mować decyzję, kiedy należy nosić (lub nie) rękaw­icz­ki”.

Po pierwsze: higiena rąk

Rękaw­ice jed­no­ra­zowe chronią pac­jen­ta oraz pra­cown­ików medy­cznych, opiekunów czy oso­by udziela­jące pomo­cy, przed ryzykiem zakaże­nia i zapo­b­ie­ga­ją prze­niesie­niu czyn­ników bio­log­icznych za pośred­nictwem rąk. Dłonie są głównym źródłem trans­misji nawet do 90% pato­genów.

Drob­nous­tro­je utrzy­mu­ją się na skórze po kon­tak­cie ze skażony­mi powierzch­ni­a­mi. Czas ten wynosi śred­nio od 2 do 60 min­ut, jed­nak w przy­pad­ku niek­tórych pato­genów może być znacznie dłuższy, np. dla rotawirusa wynosi do 4 godzin, dla Staphy­lo­coc­cus aureus powyżej 2,5 godziny, a dla E. coli do 90 min[2]. Z kolei koron­awirus SARS-CoV­‑2 może przetr­wać do 3 godzin w formie aero­zolu, do 24 godzin na powierzch­ni kartonowej, i do 72 godzin na stali nierdzewnej lub plastiku.[3]

Zasady używania rękawiczek jednorazowych

Nakaz noszenia rękaw­iczek obow­iązu­je cały per­son­el medy­czny. Tylko skutecz­na i dokład­na higiena rąk, zachowanie zasad bez­pieczeńst­wa oraz zakładanie jed­no­ra­zowych rękaw­ic ochron­nych pozwala­ją na zmin­i­mal­i­zowanie ryzy­ka zakaże­nia lub prze­niesienia pato­genu. Należy przestrze­gać następu­ją­cych zasad: pra­cow­ać w odzieży z krótkim rękawem (oprócz pewnych wyjątków) i bez biżu­terii mogącej prze­bić rękaw­iczkę; pil­nować higieny paznok­ci oraz skóry rąk, a także stosować odpowied­nio dobrane rękaw­ice zapew­ni­a­jące kom­fort i odpowied­ni poziom ochrony.

Pra­cown­i­cy medy­czni powin­ni być przeszkoleni w zakre­sie praw­idłowego zakłada­nia i zde­j­mowa­nia rękaw­ic, okazu­je się bowiem, że pod­czas ich zde­j­mowa­nia nawet w niemal 53% przy­pad­ków dochodzi do niebez­piecznego zanieczyszczenia skóry (amerykańskie badanie z 2015 roku na grupie 435 pracowników).[1]

W jakich sytuacjach powinniśmy zakładać rękawiczki ochronne?

Zapro­ponowana przez WHO „pirami­da poma­ga­ją­ca pode­j­mować decyzję, kiedy należy nosić (lub nie) rękaw­icz­ki” poma­ga ustal­ić, kiedy zakładamy rękaw­icz­ki jed­no­ra­zowe, w jakich sytu­ac­jach wyma­gane są rękaw­ice jałowe, a w jakich nie ma potrze­by.

Rękawiczki ochronne jednorazowe nie są wymagane*:

• W przy­pad­ku braku ekspozy­cji na krew, płyny ustro­jowe pac­jen­ta i kon­tak­tu ze skażonym środowiskiem, powierzch­ni­a­mi czy przed­mio­ta­mi.
• W przy­pad­ku bezpośred­niego kon­tak­tu z osobą, u której wykonu­je się: pomi­ar ciśnienia tęt­niczego krwi, pomi­ar tęt­na, kąpiel i ubieranie pac­jen­ta, trans­port, pielę­gnac­ja oczu i uszu (bez wydzieliny) itd. Pirami­da WHO wskazu­je również na brak koniecznoś­ci zakłada­nia rękaw­iczek przy iniekc­jach pod­skórnych i domięśniowych,[4] jed­nak stanowisko kon­sul­tan­ta kra­jowego w dziedzinie pielęg­niarst­wa epi­demi­o­log­icznego jest odmienne.[5] Ważne: infor­ma­c­je te nie doty­czą wyjątkowych stanów np. epi­demi­o­log­icznych.
• W przy­pad­ku pośred­niej sty­cznoś­ci z pac­jen­tem bez ryzy­ka kon­tak­tu z krwią i wydzieli­na­mi. Do takich czyn­noś­ci należą np. podawanie leków doust­nych, podawanie tlenu, wykony­wanie doku­men­tacji medy­cznej itd.

*Z wyjątkiem stanów epi­demi­o­log­icznych np. w obliczu pan­demii COVID-19 lub innych.

Mimo iż we wskazanych sytu­ac­jach rękaw­icz­ki nie są wyma­gane, nie oznacza to, że nie moż­na ich nosić dla włas­nego bez­pieczeńst­wa. Pon­ad­to powyższe punk­ty nie doty­czą kon­tak­tu z pac­jen­ta­mi pod­dany­mi izo­lacji kontaktowej.[4]

Obowiązek noszenia rękawiczek niejałowych:

• W każdej sytu­acji, w której zachodzi możli­wość kon­tak­tu z krwią, pły­na­mi ustro­jowy­mi i wydzieli­na­mi.
• Przy bezpośred­niej sty­cznoś­ci z krwią, błon­a­mi ślu­zowy­mi, uszkod­zoną skórą, mate­ri­ałem potenc­jal­nie skażonym przy zab­ie­gach i bada­ni­ach medy­cznych oraz diag­nos­ty­cznych.
• Przy pośred­nim kon­tak­cie z pac­jen­tem w sytu­ac­jach, w których otocze­nie może być skażone wydzieli­na­mi, krwią lub pły­na­mi ustrojowymi.[4]

Obowiązek noszenia jałowych rękawiczek jednorazowych:

• Jed­no­ra­zowe rękaw­icz­ki jałowe należy zakładać zawsze w przy­pad­ku wykony­wa­nia pro­ce­dur chirur­gicznych, odbiera­nia poro­du, inwazyjnych pro­ce­dur radi­o­log­icznych, pro­ce­dur związanych z dostępem naczyniowym, czy przy­go­towaniem żywienia poza­jeli­towego i chemioterapeutyków.[4]

Noszenie rękawiczek – podsumowanie

„Pirami­da poma­ga­ją­ca pode­j­mować decyzję, kiedy należy nosić (lub nie) rękaw­icz­ki” to klarowny i pole­cany schemat, który uzu­pełniony o odpowied­nią higienę rąk i przestrze­ganie pro­ce­dur medy­cznych może zmniejszyć nawet o połowę liczbę zakażeń szpi­tal­nych oraz znaczą­co zwięk­sza bez­pieczeńst­wo samego per­son­elu. Rękaw­ice nie tylko zmniejsza­ją ryzyko prze­niesienia czyn­ników bio­log­icznych za pomocą rąk, ale też w dużym stop­niu ogranicza­ją liczbę wys­tąpień zakażeń pra­cown­iczych, np. przy zakłu­ciu zatrzy­mu­ją mechan­icznie ok. 50% mate­ri­ału bio­log­icznego.[1]

Pon­ad­to warto uczu­lać, aby nie tylko pra­cown­i­cy ochrony zdrowia, ale też na przykład członkowie rodziny odwiedza­ją­cy chorego w szpi­talu, co najm­niej dezyn­fekowali dłonie, a w określonych sytu­ac­jach także stosowali rękaw­icz­ki jed­no­ra­zowe.

 

Bibliografia:

1. dr. Bea­ta Ochoc­ka, „Pirami­da stosowa­nia rękaw­iczek ochron­nych WHO – pol­s­ka per­spek­ty­wa; kil­ka uwag i reflek­sji o groźnych infekc­jach”, Mag­a­zyn Pielęg­niar­ki Oper­a­cyjnej, #1(18)/2017 s.7–9;
2. dr n. med. Katarzy­na Maj­da, lek.  Sła­womir Gondek, „Zmniejsze­nie iloś­ci zakażeń szpi­tal­nych poprzez odpowied­ni dobór rękaw­ic”, Skamex Sp. z o.o. Sp.k.;
3. Mate­ri­ały Min­is­terst­wa Zdrowia i NFZ, „Przestrze­ganie higieny chroni przed koron­awirusem”, por­tal inter­ne­towy pacjent.gov.pl (16.03.2020);
4. World Health Hor­gan­i­sa­tion, „Hand Hygiene: Why, How & When?”, por­tal who.int;
5.„Stanowisko Kon­sul­tan­ta Kra­jowego w dziedzinie pielęg­niarst­wa epi­demi­o­log­icznego w spraw­ie uży­wa­nia rękaw­ic ochron­nych do wykony­wa­nia iniekcji pod­skórnych, śród­skórnych i domięśniowych”, por­tal pieleganiarki.info.pl (21.09.2010);
6. Sto­warzysze­nie Epi­demi­ologii Szpi­tal­nej, „Higiena rąk w placówkach medy­cznych na pod­staw­ie rekomen­dacji Świa­towej Ochrony Zdrowia”, Szkole­nie dla pra­cown­ików medy­cznych, por­tal ses.edu.pl;